توضیحات
کلزا گیاهی است از خانواده شب بو (Brasicaceae) ، یکساله، دگرگشن و یکی از مهمترین گیاهان زراعی که از دانه آن جهت تولید روغن استفاده میشود. مبداء آن کشورهای آسیای میانه و اروپا است. به دلیل وجود گونه هایی با خصوصیات متفاوت، امکان کشت آن در شرایط سرد، گرم و معتدل دنیا وجود دارد. کلزا به عنوان یکی از گزینه های مناسب برای تولید روغن در کشور از دهه ۷۰ مورد توجه قرار گرفته است. مقاومت به شوری کلزا حدودأ از گندم بیشتر و از جو کمتر است. درحال حاضر بجز نخود که به علت نداشتن بازار اقتصادی مناسب امکان کشت آن درسطح وسیع وجود ندارد کلزا تنها گیاهی است که درتناوب با گندم و جو میتواند به عنوان یک محصول پائیزه اقتصادی کشت شود و ضمن تولید، نقش بسیار مؤثری درکنترل آفات خاکزی مانند زابروس دراراضی دیم استان داشته باشد.
بهترین تاریخ کاشت موثر در عملکرد بالای کلزا از نیمه مهر ماه تا قبل از ۲۰ آبان ماه می باشد و بهترین تراکم ۶۰ تا ۸۰ بوته در متر مربع است. بطوریکه تراکم کمتر از ۲۰ بوته در متر مربع و بیشتر از ۱۰۰ بوته در متر مربع افت عملکرد خواهد داد و ۴۰ بوته در متر مربع حداقل تراکم می باشد.
رقم هر قدر دیر رس تر باشد پتانسیل عملکرد بیشتری دارد زیرا مدت بیشتری در زمین باقی مانده و از خاک تغذیه می کند.
نیاز خاک
کلزا نسبت به انواع مختلف خاک سازگاری وسیعی نشان می دهد اما مناسبترین اراضی بافت متوسط بازهکشی مناسب و وجود مواد آلی برای رشد آن کافی میباشد.
خاکهای شنی اغلب بدلیل عدم نگهداری رطوبت ،مناسب نمی باشند.همچنین کلزا درخاکهای شور یا قلیایی بخوبی رشد نمی کند.
برای کاشت مطلوب کلزا انتخاب خاک مناسب و همچنین تهیه بستر مناسب بذر از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
نیازهای تغذیه ای کلزا
آزمایش خاک زیر کاشت کلزا موثرترین و بهترین روش برای تامین نیاز مواد مغذی و کودی می باشد. استفاده بهینه از کودها باعث بالا رفتن عملکرد و کیفیت محصول می شود. حساسیت این گیاه با قرار گرفتن در مجاورت با کودها زیاد است. زمانی که بذر گیاه کلزا را کاشت می کنید، اگر کود در بستر بذر قرار بگیرد، به گیاه آسیب می رسد و مانع از سبز شدن بذر می شود.
اگر دمای خاک زیر کاشت پایین باشد باز هم به بذر گیاه آسیب وارد می شود. برای از بین بردن این مشکل بهتر است که کود را به صورت نواری و با فاصله ار بذر استفاده کنید.
ازت و گوگرد دو عنصر لازم برای رسیدن به عملکرد بالا برای گیاه کلزا می باشند. هیچ گاه نیتروژن و پتاس را به صورت مستقیم بر روی گیاه استفاده نکنید، بلکه به فاصله 5 سانتی متر دورتر از گیاه به صورت نواری استفاده کنید. کمبود گوگرد باعث کاهش کلروفیل که برای سبزی برگ درختان است می شود و کمبود آن رنگ درختان را زرد می کند. کمبود ازت در این گیاه باعث می شود که گیاه کوتاه بماند و رنگ شاخ و برگ آن کم رنگ شود و برگ ها پیرتر خشک شود. در فصل پاییز گیاه کلزا به مقدار بیشتری ازت نیاز دارد.
نیتروژن بهترین عنصر برای کیفیت و عملکرد بالا برای کلزا می باشد، این عنصر برای بهبود عملکرد دانه ها و افزایش تعداد شاخه و جوانه و افزایش دوره گل دهی موثر می باشد. در شرایطی که رطوبت کم می شود نیاز نیتروژن هم کم می باشد. گیاهان کلزا در آغاز مرحله گل دهی و ساقه به این عنصر نیاز زیادی دارند. توجه داشته باشید که در فصل پاییز و زمستان نیتروژن بالا باعث رشد بیش از حد بوته ها می شود. گیاه کلزا نیتروژن را از خاک جذب می کند و از برگ و ساقه به غلاف و دانه ها انتقال می دهد.
استفاده از نیتروژن یک عامل برای گل دهی و عملکرد بالای آن می باشد. استفاده از این عنصر باعث رشد قارچ کش ها در گیاه می شود. کمبود نیتروژن باعث توقف رشد برگ ها و کاهش محصول می شود.
در خاک های شنی بر اثر بارش باران سولفات موجود در خاک شسته می شود و گوگرد موجود بر اثر رطوبت فصل تجزیه شود، بنابراین بهتر است که قبل از کاشت و در حین کاشت گوگرد را به خاک اضافه کرد.
عنصر سولفات قابلیت حل شدن در خاک را دارد، به همین دلیل برای جذب بهتر این عنصر نیاز به بارش باران است.
گیاه کلزا عنصر فسفر را به خوبی جذب می کند و این جذب مدت زمان 8 هفته طول می کشد. این کود را باید به صورت نواری برای گیاه مصرف کنید. کمبود فسفر، رنگ سبز گیاه را تیره رنگ و ارغوانی می کند. وجود فسفر گیاه را مقاوم می کند و باعث می شود گیاه مواد غذایی و آب را در حجم بیشتری از ریشه ها دریافت کند.
نیاز گیاه کلزا به پتاسیم بسیار بالا می باشد، در مرحله رشد ساقه بیشترین مقدار جذب انجام می شود. مانند فسفات این کود هم باید به صورت نواری به گیاهان بدهید. این عنصر تحمل سرما، خشکی و بیماری را برای گیاه بیشتر می کند. کمبود پتاسیم باعث تیره شدن رنگ سبز گیاه و پژمرده شدن می شود. در شرایط کمبود بیشتر برگ ها به طور کلی می میرند. کمبود فسفر باعث می شود که این گیاه به رنگ سبز تیره تبدیل شوند و در نهایت ارغوانی رنگ شوند و در نتیجه رشد گیاه متوقف می شود و گیاه رشد نخواهد کرد.
زمانی که عناصر اصلی چون ازت، فسفر، پتاسیم و گوگرد به مقدار کافی تامین گردد، بذر این گیاه سریعتر جوانه می زند و سبز می شود و رشد و نمو بهتری خواهد داشت. گیاه کلزا به ازت و گوگرد بیشتر از گندم نیاز دارد، ولی از نظر فسفر و پتاسیم مانند نیاز گندم می باشد. میزان مصرف ازت با توجه به آزمایش خاک تعیین می گردد.
اگر این گیاهان دچار کمبود گوگرد بشوند، کمبود این عنصر باعث رنگ پریدگی، کوتاهی و کوچکی بوته می شوند. در خاک هایی با بافت درشت و خاک های فقیر از مواد آلی کمبود گوگرد بسیار زیاد است. این کمبود میزان کلروفیل که باعث سبزی برگ گیته می شود را کاهش می دهد و باعث می شود رنگ سبز گیاه زرد بشود.
از علائم دیگر کمبود عنصر گوگرد سوختگی انتهای برگ ها می باشد. دیگر اینکه کمبود گوگرد باعث می شود غلاف گیاه به کندی تشکیل شود و یا دانه ها به طور ناقص و چروکیده پر شوند و یا اینکه دانه ها تو خالی شوند. در نهایت کمبود بیش از حد گوگرد باعث کوتاه شدن و چوبی شدن ساقه ها می شود. گوگرد را باید در سطح خاک پخش کنید و با آبیاری گیاه و باران وارد خاک می شود. در خاک های اسیدی از کود سولفات پتاسیم و یا سولفات کلسیم استفاده کنید.
آفات و بیماری های کلزا
آفات و بیماری های کلزا
از میان آفات زراعت کلزا بیشترین نگرانی از سوی کشاورزان و کارشناسان مربوط به کک در ابتدای فصل، پرندگان در مرحله ساقه دهی و سوسک گرده خوار در آغاز غنچه دهی در هر سال زراعی است.
به کشاورزان توصیه می شود برای مبارزه با آفت کک نباتی قبل از کاشت بذور کلزا را با سم گائوچو یا کروز به میزان ۷-۱۰ گرم به ازای هر کیلوگرم بذر کلزا ضدعفونی نمایند.
در صورت مشاهده خسارت کک نباتی روی برگ های کلزا در مرحله گیاهچه ای در صورتی که به طور متوسط ۲۵% از سطح دو برگ اولیه خورده شود، با مشورت کارشناس مربوطه اقدام به سم پاشی مزرعه با مالاتیون به میزان ۱ لیتر در هکتار یا دیازینون ۵/۱ لیتر در هکتار نمایند.
مشکل شایع در اغلب مزارع، عدم غلاف بستن در بخشی از ساقه است که علت آن خسارت سوسک گرده خوار و سرمای بهاره می تواند باشد بطوریکه این سرما در کلزاهای دیرکاشت سبب عدم غلاف بندی در بخش میانی ساقه و در کاشت به موقع سبب عدم غلاف بندی در انتهای ساقه می گردد.
در مورد سوسک گرده خوار به کشاورزان تاکید می شود که مرحله خسارت زایی این آفت غنچه دهی است که لاروهای آن غنچه ها را سوراخ کرده و از آنها تغذیه می کنند. بنابراین کشاورزان در این مرحله اقدام به سم پاشی نمایند.
دو نکته مهم دیگر اینکه: برای مبارزه ضروری است که تعداد سوسک ها در هر بوته به سطح زیان اقتصادی رسیده باشد و نیز بهتر است تنها حاشیه مزارع که محل ورود سوسک ها به مزرعه است سم پاشی گردد.
در زمان گرده افشانی برای کنترل سوسک گرده خوار از سم زولون یا فوزالون ۲-۳ لیتر در هکتار و پس از این مرحله می توان از دیازینون یا دانیتول به میزان ۵/۱ لیتر در هکتار استفاده کرد.
زیرا این سموم در زمان گرده افشانی برای زنبور عسل خطرناک هستند.
با گذاشتن تعدادی کندوی زنبور عسل در سطح مزرعه نیز می توان تعداد دانه ها را در هر غلاف افزایش داد و اینگونه این خسارت را تا حدی جبران نمود.
پوسیدگی سفید ساقه مهمترین بیماری کلزا در استان گلستان می باشد.
نشانه های بیماری بعد از مرحله گلدهی ظاهر میشود. علائم ابتدا روی برگ ها و پس از آن با گسترش بیماری روی دمبرگ و ساقه قابل مشاهده اند.
در پایان فصل میتوان اسکلروت (اندام تابستان گذران) قارچ را درون ساقه های آلوده مشاهده کرد که بیماری را به سال بعد منتقل می کنند.
قارچکش های ثبت شده برای کنترل پوسیدگی سفید ساقه کلزا بیشتر نقش حفاظتی دارند، از این رو زمان مصرف قارچکش بسیار مهم است.
این گروه از قارچکش ها زمانی که در مرحله ۲۰-۳۰ درصد گلدهی استفاده می شوند، کلزا را دست کم ۹ روز در مقابل بیماری محافظت می کنند.
در حال حاضر برای کنترل این بیماری در شرایط آب و هوایی ایران، استفاده از سم فولیکور به مقدار یک لیتر در هکتار توصیه شده است که می تواند هم زمان بیماری فوما را نیز در مرحله انتهایی رشد کلزا کنترل نماید.
برای سم پاشی از توربولاینر استفاده شود که قطر ذرات کمتر از ۱۰۰ میکرون باشد.
از آنجا که این بیماری تک چرخه است و آلودگی وابسته به اینوکلوم اولیه می باشد نکات زیر به کشاورزان جهت انجام توصیه می شود:
از بین بردن بقایای کلزا پس از برداشت
اجرای تناوب با غیر میزبان نظیر غلات
غرقاب نمودن زمین ۱ ماه قبل از کاشت در صورت امکان و یا وارد نمودن شالی در تناوب
شخم عمیق
رعایت تراکم مناسب
عدم مصرف بی رویه کود شیمیایی
ساق سیاه (فوما) بیماری شایع و مهم دیگر زراعت کلزا در استان گلستان می باشد.
علائم این بیماری در تمام مراحل رشد و روی همه اندام های گیاه قابل مشاهده است، اما مرحله حساس آن شش برگی خواهد بود.
این بیماری بذر زاد است.
بنابراین یکی از دلایل گسترش و خسارت بسیار زیاد آن می تواند استفاده از بذور خود مصرفی و F۲ باشد که به نوبه خود آلودگی را از سال های گذشته منتقل می کنند و برای مهار آن مجبور به سم پاشی های مکرر از ابتدای مرحله گیاهچه ای در سال زراعی بعد خواهیم بود.
استفاده از بذور سالم و F۱
اجرای تناوب حداقل ۳ سال متوالی با غیر میزبان نظیر غلات در زمین های آلوده
انتخاب زمین؛ از آنجا که اسپورهای این قارچ تا کمتر از ۱ کیلومتر توان جابه جایی دارند طبق یک استاندارد بین المللی زمین انتخاب شده برای کشت کلزا حداقل ۵۰۰ متر از زمینی که سال گذشته آلوده بوده است باید فاصله داشته باشد.
شخم عمیق و بردن بقایا به عمق حداقل ۱۵ سانتی متر
غرقاب
مدیریت و کنترل صحیح علف های هرز هم خانواده کلزا
از بین بردن بقایا پس از برداشت در زمین های آلوده به بیماری
در مزارعی که در مرحله شش برگی گیاه کلزا آلودگی بسیار شدید است حداکثر ۲ بار سم پاشی در مرحله شش برگی و یکبار در آغاز گلدهی جهت کنترل همزمان بیماری های ساق سیاه و پوسیدگی سفید ساقه با سم فولیکور به میزان ۱ لیتر در هکتار
سفیدک کرکی یا داخلی در ابتدای فصل و سفیدک پودری یا سطحی در انتهای فصل، از بیماری های دیگری هستند که به طور محدود در مزارع کلزا ممکن است مشاهده شوند.