توضیحات
خرما به عنوان دومین محصول باغی کشور، با تولید یک میلیون تن در سال، در ۱۵ استان کشت می شود.
دو سوم خرمای تولیدی کشور مربوط به پنج استان کرمان، خوزستان، سیستان و بلوچستان، بوشهر و هرمزگان است.
این میزان تولید، ایران را در رتبه چهارم تولید خرمای جهان قرارداده است.
ایران ۱۵ درصد خرمای جهان را تولید می کند، گرچه متوسط عملکرد تولید در نخلستانهای ایران از متوسط عملکرد تولید در جهان، بسیار کمتر است.
نخل، گیاهی که نسبت به شرایط سخت مقاوم است، می تواند حداقل تقاضا را برای آب داشته باشد، محصول آن ارزش تجاری و تغذیه ای زیادی دارد
بالغ بر ۳۰۰۰ رقم خرما در دنیا شناخته شده است که بخش عمده ای از آن (حدود ۴۰۰ رقم) متعلق به ایران است.
مهمترین گونه های خرمای ایران، سایر (استعمران) در خوزستان، مضافتی در کرمان و بم و گونه های زاهدی و پیارم در حاجی آباد هرمزگان هستند.
عوامل آب و هوایی در کشت خرما
به طور کلی خرما محصول مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری است.
رشد خرما در نقاطی امکانپذیر است که دارای زمستان معتدل و تابستان گرم و خشک و طولانی برای رسیدن میوه باشد و در مدت ۷-۵ ماه از زمان گرده افشانی تابرداشت میوه، باران یا رطوبت بیش از
اندازه وجود نداشته باشد.
در واقع درخت خرما مناسب ترین درخت میوه زمین های خشک است.
درجه حرارت، رطوبت، باران، نور و باد جزو مهمترین عوامل آب و هوایی به شمار می روند که رشد رویشی و کمیت و کیفیت محصول خرما را تحت تأثیر قرار می دهند.
درجه حرارت بالا در مناطق کشت و پرورش خرما، ناشی از رطوبت نسبی پایین هوا، طولانی بودن روز در فصل تابستان و آفتاب تند دمای ایده آل و شدید در این مناطق است.
درجه حرارت پایین برای گیاه نخل ۳۲-۲۵ درجه سانتی گراد به خرما خسارت می زند .
گرمای شدید بر روی تبخیر و تعرق نخل اثر می گذارد و کم آبی را تشدید می کند.
همچنین بر روی گرده افشانی، بویژه اگر با تنش کم آبی همزمان باشد، تأثیر منفی خواهد داشت. کشت نخل در مناطقی انجام میشود که دارای بارندگی های زمستانه است. این بارندگی ها نه تنها
به میوه خرما خسارتی وارد نمی کند، بلکه باعث شستن مقداری از نمک خاک می شود.
شوری خاک، مشکل اصلی مناطق خرماخیز است.
همچنین بارندگی از حرکت عمودی نمک از لایه های پایین به سمت بالا جلوگیری می کند.
چنانچه باران بعد از گرده افشانی انجام شود، بسیاری از گرده ها را می شوید و از دسترس گل ماده خارج می کند.
بعلاوه بارندگی شرایط مناسبی برای فعالیت قارچ های عامل بیماری پوسیدگی گل آذین فراهم می کند. یک بارندگی ملایم بهاره همراه با رطوبت نسبی بالا و به دنبال آن افزایش دما درست قبل از گرده افشانی، سبب شیوع بیماری خامج خرما می شود لذا استفاده از حفاظ هایی برای کاهش اثرات باران توصیه میشود.
رطوبت هوا
اگرچه درخت خرما مناسب مناطق خشک و نیمه خشک است ولی رطوبت نسبی تأثیر زیادی بر رشد و نمو آن دارد.
وقتی رطوبت پایین است، بیماری های قارچی بر روی درخت ظاهر نمی شوند ولی در عوض شرایط مناسبی برای حشرات آفت و كنهها فراهم می شود.
همچنین رطوبت در زمان بلوغ بر کیفیت خرما تأثیر می گذارد.
در رطوبت بالا میوه خرمانرم و چسبناک می شود در حالی که در رطوبت پایین میوه بسیار خشک می شود.
این حالت در صورتی که رطوبت پایین با بادهای گرم و خشک همراه باشد تشدید می شود.
بادهای گرم و خشک سبب تسریع بلوغ میوه، شکاف خوردن آن و ظهور یک حلقه سفید یا زرد در قاعده میوه می شود.
رطوبت بالا در زمان بلوغ سبب ایجاد برش ها و شکاف های زیادی در میوه میشود. میوه های نرم می افتند و ارزش تجاری خود را از دست می دهند.
میزان این برش های طولی، عرضی یا نامنظم بسته به نوع و رقم خرما متفاوت است.
باد در مقایسه با سایر گیاهان، نخل خرما در مناطق بادخیز خسارت چندانی نمی بیند.
باد حامل ذرات شن و غبار است و در مراحلی که میوه خرمانرم است، غبار به آن می چسبد.
زمانی که میوه خرما در مراحل اولیه رشد و سبز است، برخورد دانه های شن حاصل از بادهای تند سبب ایجاد لکه های سیاه رنگ روی میوه میشود.
بادهای ملایم برای گرده افشانی مناسبند در حالی که بادهای تند می توانند سبب از دست رفتن گردههاشوند. بادهای خیلی تند می توانند سبب شکسته شدن ساقه گل آذین و ایجاد اختلال در رسیدن
مواد غذایی به خوشه شوند.
همچنین باد شدید می تواند سبب انتقال كنه ها از یک درخت به درخت دیگر شود.
توصیه می شود یک تا دو سال قبل از احداث باغ های خرما، نسبت به کاشت بادشکنهایی در اطراف باغ اقدام شود.
نور
از آنجا که خرما عمدتا در نواحی خشک و نیمه خشک رشد می کند تحمل زیادی به نور شدید دارد.
خاک مناسب
نخل خرما گیاهی کم توقع است. این گیاه در هر نوع خاک از شن خالص تا خاکهای سنگین رسوبی که نیازهای اولیه نخل را برای استقرار در خاک فراهم و مواد معدنی و آب مورد نیازش را
تأمین می کند و دارای زهکش باشد و نسبت به آب نفوذپذیر باشد، قادر به رشد است.
کشت نخل در خاک های رسی سنگین و خاک های شنی که از نظر مواد غذایی بافت، فقیر هستند توصیه نمی شود.
اگرچه نخل خرما از همه محصولات دیگر نسبت به شوری مقاومتر است و حتی در درجه شوری ۱۶ دسی زیمنس بر متر نیز محصول تولید می کند ولی خاکهای شور باعث کاهش رشدو نمو و کاهش میزان محصول و حتی در برخی موارد باعث مرگ نخل می شوند.
وقتی مقدار نمک در خاک افزایش یابد، ممکن است این غلظت به حدی برسد که برای گیاه سمی شود.
در واقع وجود نمک زیاد در خاک موجب می شود عناصر تشکیل دهنده نمک جذب گیاه شوند و در بافت های گیاهی تجمع کنند و سبب سوختگی بافت های گیاهی بویژه برگها شوند.
حساسیت خرما به شوری در مراحل مختلف رشد متفاوت است.
توصیه های زیر برای تعدیل اثرات زیانبار شوری و مدیریت آن می تواند مفید واقع شود.
اضافه کردن مواد آلی بویژه مواد آلی کمپوست شده و سایر اصلاح کننده های خاک که ظرفیت آب خاک را افزایش می دهد.
عملیات مالچ پاشی مواد مصنوعی یا باقیمانده های گیاهی به منظور کاهش تبخیر و در نتیجه کاهش غلظت نمک در خاک.
نیازهای تغذیه ای درخت خرما
١- تغذیه با کودهای شیمیایی پر مصرف
برای تغذیه بهینه خرما لازم است ابتدا آزمون خاک انجام شود به این ترتیب که در بهمن ماه نمونه برداری خاک بصورت مركب (از سایه انداز چندین درخت) و از عمق های ۳۰ – ۰ و ۹۰ – ۳۰ سانتی متر انجام شود.
انواع کودهای از ته مناسب: اوره، سولفات آمونیم و یا نیترات آمونیم.
الف – کود ازته :
میزان مصرف:
– اوره: به ازاء هر سال سن درخت ۲۰۰ گرم
– سولفات آمونیوم: به ازاء هر سال سن درخت ۴۴۰ گرم که در خاک های آهکی بهتر است از این منبع استفاده شود. ( مثلا برای درخت با سن ۱۰ ساله و بیشتر از حدود چهار و نیم کیلو گرم لازم است).
– نیترات آمونیوم: به ازاء هر سال سن درخت ۲۶۵ گرم. در اراضی با شوری بالاتر از ۴ دسی زیمنس، نباید از این کود ازته استفاده شود.
زمان و چگونگی مصرف کود ازته
کود ازته را باید در دو نوبت، نیمی از آن اواخر بهمن یا اوایل اسفند و نیم دیگر در اردیبهشت ماه و بصورت نواری در سایه انداز درخت در فاصله ۵/ ۱ متری تنه درخت در عمق ۳۰ سانتی متری خاک مدفون و بلافاصله آبیاری نمود. کود دهی باید قبل از رنگ گیری خرما انجام شود.
ب- کود فسفره :
میزان مصرف :
این میزان کود فسفره بر اساس آزمون خاک تعیین می شود. این میزان در خاک های فقیر از فسفر، حدود ۱۵۰ تا ۱۷۰ گرم به ازاء هر سال سن درخت و برای درختان بالای ده سال، حدود ۵/ ۱ – ۱/۷ کیلو گرم از منبع فسفات آمونیوم یا سوپر فسفات تامین می شود.
ج- کود پتاسه :
میزان مصرف:
مصرف کود پتاسه بستگی به آزمایش خاک دارد. در خاک های فقیر از پتاسیم، حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ گرم به ازاء هر سال سن درخت که برای درختان بالای ۱۰ سال حدود ۵/ ۱ تا ۲ کیلو گرم و از منبع سولفات پتاسیم تامین می شود.
زمان مصرف کودهای فسفره و پتاسه:
کودهای فسفره و پتاسه را باید در بهمن ماه و در سایه انداز درخت استفاده کرد.
۲- کودهای شیمیایی کم مصرف
میزان مصرف:
برای درختان با سن بالای ده سال
آهن: ۱۰۰ گرم سكوسترين آهن
منگنز : ۳۰۰ تا ۳۵۰ گرم
سولفات منگنز روی : ۳۰۰ تا ۳۵۰ گرم سولفات روی
زمان مصرف:
کودهای سولفات منگنز و روی به همراه کودهای فسفره و پتاسه در بهمن ماه و در سایه انداز درخت استفاده میشود اما کود سکوسترین آهن حتما باید بصورت تنها و یا با کودهای ازته استفاده شود.
٣- کود دامی :کوددامی
این کودها نقش مهمی در اصلاح خاک دارند. بهتر است از کودهای سالم (غير شور)، از نوع کود گاوی پوسیده، استفاده شود. مصرف کود دامی برای درختان بالای ۱۰ سال، هر دو سال یک بار و حدود ۵۰ تا ۶۰ کیلو گرم برای هر درخت، در بهمن ماه توصیه می شود.
زمان مصرف کودها در آبیاری قطره ای
تمام کود فسفر، پتاس، حیوانی و ۲۰ درصد کود ازته در نیمه دوم بهمن تا نیمه اول اسفندماه بصورت نواری در سایه انداز درخت در عمق ۳۰ سانتی متری خاک مدفون و بلافاصله آبیاری گردد. مابقی کود ازته مورد نیاز، بصورت هفتگی از طریق سیستم آبیاری قطره ای تا اواسط اردیبهشت ماه مصرف شود. کودهای حاوی عناصر کم مصرف نیز بصورت یک هفته در میان، از طریق سیستم آبیاری قطره ای تا اواسط اردیبهشت ماه در اختیار درخت قرار می گیرند. در مورد کود حاوی آهن نکته قابل توجه این است که میزان مصرف کود، از سن 10 سالگی به بعد ، ثابت در نظر گرفته می شود.